Pytania do tekstu:
1. Na czym polega w tym ujęciu rozwój? Sformułuj definicję.
2. Czy szkoła sprzyja tak ujętemu rozwojowi? Skomentuj, odwołując się do poniższego tekstu i treści „Ferdydurke”.
3. Dlaczego pojęcie winy jest w „Procesie” niejednoznaczne?
„By działać z rozmachem, by nie wątpić w sens realizowanego przedsięwzięcia, człowiek musi rozsmakować się w swojej specyficzności. Rozwój wymaga afirmacji tego, co w nas wyjątkowe, a nawet jeśli to coś przyjmuje dziwaczną postać. Ów proces powinniśmy sobie wyobrażać nie jako przemyślaną, dobrze zaplanowaną podróż od doświadczenia do doświadczenia, lecz jako swobodne łazikowanie, którego sensu nikt – ani my, ani otaczający nas ludzie – nie powinien kwestionować. Niestety, sięgając pamięcią do czasów dzieciństwa, Kafka natrafia na liczne przykłady tępienia jego specyficzności. Działo się to w środowisku domowym i szkolnym. W ten sposób rodzice próbowali wprowadzić go do społeczeństwa, umożliwiając mu funkcjonowanie w grupie. Pisarz rozumie powody, dla których stosowano wobec niego pewne metody wychowawcze, ale nie ma wątpliwości, że to właśnie one osłabiły jego życiową energię, to pod ich wpływem rozwinęły się w nich dysfunkcyjne mechanizmy.
Przykładem takiego bolesnego doświadczenia jest dla Kafki zakaz wieczornej lektury. Oto w określonej godzinie zabrania się dziecku czytania pasjonującej historii, która otwiera przed nim wrota do innego świata, która porywa go w stronę „nieskończoności”. Argumentacja rodziców jest nieprzekonująca, gdyż nic nie może się równać z tą drugą – fikcyjną – rzeczywistością, w której wszystko działa niczym akcelerator1 najbardziej elementarnych cząstek naszej specyficzności. Wyrzeczenie się lektury było równoznaczne z rezygnacją z siebie, dlatego po wyjściu rodziców dziecko czyta dalej.
<<Moją specyficzność – pisze Kafka – ignorowano, ale cały czas ją czułem, dlatego musiałem uznać taki sposób traktowania za dezaprobatę, tym bardziej, że byłem na to uwrażliwiony i bardzo czujny>>. W ten sposób
uruchomiona została karuzela wątpliwości. Które z moich pragnień, myśli i czynów – pytał samego siebie młody Kafka (a później, już oskarżycielsko, dorosły Kafka) – są słuszne, które zaś zasługują na potępienie, skoro odrzucane jest wszystko, co składa się na moją specyficzność? Początkowo werdykt przychodził z zewnątrz, wydawał go – by tak rzec – sąd rodzinny. To ojciec i matka (zwłaszcza ojciec) rozstrzygali, co jest dobre, a co złe,
wyrażając przy tym dezaprobatę dla rozmaitych działań dziecka. Jednak z czasem trybunał został przez Kafkę zinterioryzowany. Skutkiem tego uwewnętrznienia było jeszcze większe upośledzenie jego zdolności oceniania własnych czynów i poczucie winy o nieograniczonym wręcz zasięgu. Właśnie tak pojęcie winy utraciło stabilny sens – stało się wieloznacznym i budzącym niepokój zaklęciem.
/Grzegorz Jankowicz, Oszczerca, [w:] Franz Kafka, Proces, Kraków 2021, s. 273–276/
4. Przeredaguj poniższe zdanie w taki sposób, aby zachować jego sens:
Pisarz rozpyla wokół [winy] semantyczną mgłę, w której łatwo się zgubić.
5. Uporządkuj poniższe sformułowania w taki sposób, aby przedstawić proces rozwoju poczucia winy w umyśle Franza Kafki:
∙ trudności z samodzielną oceną własnych czynów
∙ opresyjny dom, w którym o wszystkim decydują rodzice
∙ często pojawiająca się dezaprobata dla działań dziecka
∙ wszechogarniające i nieustanne poczucie winy
* akcelerator – urządzenie do przyśpieszania naładowanych elektrycznie cząstek
* interioryzacja – przyswajanie przez jednostkę wartości, wzorów kulturowych oraz norm społecznych własnej grupy