Wskazówki przy wprowadzaniu kontekstu do wypracowania: • kontekst musi być bezpośrednio związany z analizowanym utworem lub problemem zawartym w temacie wypracowania • kontekst nie może polegać jedynie na „pochwaleniu się swoją wiedzą czy erudycją”, nie mogą to też być informacje luźno związane z omawianym utworem lub zagadnieniem, ale mają służyć pogłębieniu sensu analizowanego dzieła lub problemu • wprowadzenie kontekstu nie wymaga tworzenia nowego akapitu, czasem wystarczy jednozdaniowa informacja – ważne, żeby okazała się funkcjonalna.
przykłady kontekstów – informator CKE
Natura – siła destrukcyjna i twórcza. Omów relacje człowieka z przyrodą…
Prawo i moralność w życiu człowieka. Rozważ temat…
,,[…] bohaterami są aktorzy, którzy przygotowują się, powiedzmy, do spektaklu według Anhellego, powtarzają sobie te teksty – powtarzają je na różny sposób, bo to też jest właśnie pytanie, w jaki sposób ten tekst podać […] – może bardziej realistycznie, a może spróbują na biało zupełnie, a może bardziej patetycznie” /Barbara Szewczyk, reżyserka filmu ,,Anhelli” w wywiadzie dla Radia Złote Przeboje/
Niczym aktor/aktorka ze współczesnego planu czasowego filmu sprawdź, jak te same słowa będą brzmiały przeczytane na rozmaite sposoby. Do eksperymentu użyj zdania: ,,Dobrzy byliby z nich ludzie w szczęściu, ale ich nędza przemieni”. Przeczytaj je: – z ironią, – ze śmiechem, – wykrzyczane z gniewem, – wyszeptane, – ,,na biało” (słowa wypowiadane bez emocji), – patetycznie. Zwróć uwagę, w jaki sposób powyższe zdanie zostało wypowiedziane przez aktora w zakończeniu filmu. Jakie znaczenie dla Twojego odbioru tych słów miała towarzysząca im scenografia, pojawiające się na ekranie postaci oraz muzyka?
W filmie scena, z której pochodzi powyższy kadr, kończy się słowami z Anhellego: ,,Ale miejcie nadzieję; bo nadzieja przejdzie z was do przyszłych pokoleń i ożywi je; ale jeśli w was umrze, to przyszłe pokolenia będą z ludzi martwych”. Zaproponuj, co zmieniłbyś/ zmieniłabyś w obrazie Malczewskiego, by miał w sobie zawartą w tych słowach nadzieję? Może to być symbol, postać, kolor, światło, zmiana w ubiorze, mimice lub ułożeniu postaci.
Matura ustna – pytania niejawne Zadanie drugie na maturze ustnej dotyczy zagadnienia związanego z literaturą lub innymi dziełami sztuki albo językiem, a zdający omawia je na podstawie dołączonego do polecenia materiału w postaci tekstu literackiego lub nieliterackiego albo tekstu ikonicznego.
Jakie funkcje w tekstach kultury mogą pełnić duchy i zjawy? Odpowiedz na pytanie, odwołując się do obrazu oraz wybranego tekstu kultury (np. filmów „Świteź”, „Świtezianka”).
Jacek Malczewski, „Melancholia”
2. Natura jako siła destrukcyjna. Omów problem, analizując balladę Mickiewicza „Lilije” oraz odnosząc się do innego tekstu kultury (np. filmów „Świteź”, „Świtezianka”).
A. Mickiewicz, „Lilije” – fragmenty
3. Jak twórcy ukazują potęgę natury? Omów zagadnienie, odwołując się do sonetu Adama Mickiewicza „Bakczysaraj” oraz wybranego tekstu kultury (np. filmów „Świteź”, „Świtezianka”).
Adam Mickiewicz „Bakczysaraj” Jeszcze wielka, już pusta Girajów dziedzina! Zmiatane czołem baszów ganki i przedsienia, Sofy, trony potęgi, miłości schronienia, Przeskakuje szarańcza, obwija gadzina.
Skroś okien różnofarbnych powoju roślina, Wdzierając się na głuche ściany i sklepienia, Zajmuje dzieło ludzi w imię przyrodzenia I pisze Baltasara głoskami: RUINA.
W środku sali wycięte z marmuru naczynie; To fontanna haremu, dotąd stoi cało I perłowe łzy sącząc, woła przez pustynie:
Gdzież jesteś, o miłości, potęgo i chwało! Wy macie trwać na wieki, źródło szybko płynie, O hańbo! wyście przeszły, a źródło zostało.
Akt I: didaskalia; Zadanie: 1. Wskaż nawiązania do tradycji wiejskiej, romantycznej, sarmackiej i sztuki młodopolskiej 2. Udowodnij, że tak opisana chata może być metaforą Polski (podaj argumenty)
Dlaczego nie może dojść do porozumienia? odpowiedz na podstawie: sc. 1. (Czepiec, s. 187),3. (Zosia, Hania) , 4. (Radczyni) 7. (Radczyni, s.188), 12. (Pan Młody, s.189), 26. (historia, s.194) i 30. (historia, s. 195), Zapoznajcie się z podanymi scenami; odpowiedzcie: -kto z kim rozmawia? -o czym? -jak odnoszą się do siebie nawzajem (inteligencja do chłopów, chłopi do inteligencji)
Czego poszukują na wsi: Rachela sc. 34, Zosia, Hania sc. 3, Pan Młody sc. 19 (190), Gospodarz sc. 26 (191-192), wg Ojca i Czepca sc. 25 (192-193) * (nie wprost) Nos akt III, sc.2
193
Akt III: sc. 2. (Nos), sc. 16. (Polska), sc. 33, 34, 35 (Chochoł) (dlaczego nie na komórce? artykuł naukowy)
Stanisław Wyspiański, „Chochoły”, 1898, pastel na papierze, 69 x 107 cm, wł. Muzeum Narodowe w Warszawie, fot. MNW
podr, s. 197 i następne
Obrazy, które mają znaczenie dla dramatu: Jan Matejko, Stańczyk; Jan Matejko, Wernyhora; Jan Matejko, Racławice; Stanisław Wyspiański, Chochoły; Jacek Malczewski, Błędne koło; Jacek Malczewski, Melancholia
Powtórzenie przed sprawdzianem – wypowiedzi ustne: Rozwiń wylosowany temat w oparciu o dramat Wyspiańskiego i wybrany kontekst.
Co utrudnia porozumienie między przedstawicielami różnych grup społecznych?
Rola chłopów i inteligencji w sprawie niepodległościowej.
Sen o Polsce czy sąd nad Polską?
Symboliczne znaczenie widm i zjaw.
Motyw tańca w sztuce.
Romantyczna miłość.
Rola publicystyki w życiu narodu.
Rola poezji w życiu narodu.
Miejsce historii w życiu narodu.
(oceniane: wykorzystanie 2 źródeł: „Wesele” i kontekst; argumentacja – pogłębiona/zadowalająca/powierzchowna; kompozycja; język /czy używasz różnorodnych słów, nie mylisz znaczeń, mówisz w miarę płynnie/)
Do nauki: Kto był czyim pierwowzorem? link Kto z Osób Dramatu kogo odwiedza i dlaczego? Rozpoznaj / wyjaśnij cytat link Omów „Wesele” jako dramat fantastyczny / symboliczny / polityczny / młodopolski Dzieła malarskie a sceny z „Wesela” Omów w „Weselu”: narodowe mity / chłopomania / historia / krytyka symbole (wyjaśnij znaczenie) link Sukces „Wesela”
Wymień bohaterów, scharakteryzuj ich krótko. Język poetycki – wskaż przykład i funkcję w utworze: metafory, onomatopei, epitetu, wykrzyknienia, anafory, porównania
Jak opowiedzieć romantyzm językiem filmu? („Anhelli” film z 2021) („Świtezianka” 2017)
Zadania dla grup: 1. Przygotujcie koncepcję filmowej realizacji ballady Adama Mickiewicza ,,Romantyczność”. Zdecydujcie, czy byłby to film aktorski, czy animacja, a następnie zapiszcie swoje pomysły dotyczące:
scenografii,
kostiumów,
ścieżki dźwiękowej,
oświetlenia,
pracy kamery.
(każdy członek grupy ma tajemnicze zadanie/zadania. Nie może ich ujawniać /odczytać grupie, dać do przeczytania), ale ma zadbać o jego realizację/)
2. Przygotujcie wywiad z twórcą filmu nakręconego na podstawie fragmentu ballady ,,Romantyczność” Adama Mickiewicza. Sformułujcie 7 pytań, jakie zadacie reżyserowi. Uwzględnijcie m. in. kwestię scenografii, kostiumów, ścieżki dźwiękowej, oświetlenia, pracy kamery. Postarajcie się, aby wywiad umożliwił Wam zrozumienie, dlaczego reżyser podjął takie a nie inne decyzje.
Słowniczek: Wieszcz to poeta natchniony, poeta-prorok, który przewiduje przyszłość narodu. Termin ten zyskał popularność w dobie romantyzmu, kiedy to Mickiewicz, Krasiński i Słowacki nazywani byli wieszczami. Filomaci – Towarzystwo Filomatyczne, potocznie: Towarzystwo Filomatów, filomaci (z gr. miłośnicy nauki) – polskie tajne stowarzyszenie studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego działające w latach 1817–1823. Pierwotnym celem związku było samokształcenie, wzajemna pomoc w nauce oraz ćwiczenie się w sztuce pisania. Kres istnieniu Towarzystwa Filomatycznego położyło śledztwo w sprawie tajnych związków młodzieży i studentów Uniwersytetu Wileńskiego prowadzone przez kuratora Nikołaja Nowosilcowa w latach 1823–1824. Filareci – Zgromadzenie Filaretów, potocznie: filareci (z gr. philáretos, miłośnik cnoty moralnej) tajne stowarzyszenie patriotyczne młodzieży wileńskiej założone przez Towarzystwo Filomatyczne (filomatów), działające w latach 1820–1823. Zgromadzenie Filaretów było najniższym hierarchicznie i zarazem najliczniejszym związkiem zależnym Towarzystwa Filomatycznego (do związku należeli filareci niżsi i filareci wyżsi, w 1822 związek liczył 172 członków). Jego prezesem był Tomasz Zan.
Porównaj świat przedstawiony w wierszu Leśmiana z rzeczywistością ukazana na obrazie Chagalla. Zwróć uwagę na nastrój obydwu dzieł.
Słuchanie koguta – Marc Chagall
Ćwiczenie na 7′ Analiza wiersza – opisz budowę, opisz jaki związek ma budowa z treścią, określ typ liryki z uzasadnieniem, wymień dwa najczęstsze środki stylistyczne + wskaż ich funkcje w utworze; Interpretacja – Przedstaw sytuację liryczną (w punktach: co się wydarzyło? gdzie? kiedy? kto był zaangażowany? jak to się stało? dlaczego?);
Ćwiczenie w grupach: 1. Staranne odczytanie wiersza (głośne, wyraźne, z odpowiednią intonacją); 2. Analiza wiersza – opisz budowę, określ gatunek utworu, wymień dwa najczęstsze środki stylistyczne + wskaż ich funkcje w utworze; 3. Interpretacja – Przedstaw sytuację liryczną (w punktach: co się wydarzyło? gdzie? kiedy? kto był zaangażowany? jak to się stało? dlaczego?); 4. Leśmianizmy – znajdź neologizmy Leśmiana i wyjaśnij, jak zostały utworzone i co znaczą;
